Installatieverantwoordelijkheid openbare verlichting gemeenten & NEN3140: regel het goed!
Veel gemeenten worstelen met hun installatieverantwoordelijkheid – oftewel het IV-schap – voor elektrische installaties van de openbare verlichting. Gemeenten zijn door wetgeving en de veiligheidsnorm NEN3140 voor hun openbare verlichting verplicht om hiervoor een installatieverantwoordelijke (IV’er) aan te wijzen. Veel gemeenten hebben dit niet of niet goed geregeld, met alle risico’s van dien. Hoe kun je dit wel goed, veilig en efficiënt organiseren?
Installatieverantwoordelijkheid volgens wetgeving en NEN3140
Hoe is de installatieverantwoordelijkheid voor de openbare verlichting volgens de wet- en regelgeving geregeld? In de Nederlandse Arbowetgeving zijn algemene regels opgenomen voor elektrische installaties en het gebruik daarvan. De NEN-norm NEN3140 is een nadere uitwerking van deze regels. En openbare verlichting (lichtmasten aangesloten op het net van de netbeheerder en stroomkasten) is een elektrische installatie.
In de praktijk betekent dit dat iedere gemeente al sinds de nieuwe NEN3140 (1998) een installatieverantwoordelijke moet hebben. “Maar die is er vaak niet. Dat is dus in strijd met de wetgeving en bovenal riskant voor de veiligheid van de mensen die met de installaties werken of zelfs voor omwonenden. Als er dan een ongeluk gebeurt, kan het ook grote gevolgen hebben ten aanzien van de aansprakelijkheid”, zegt projectmanager en installatieverantwoordelijke Roeland Schelhaas van het Nederlands Licht Intituut (NLI). Zelf is hij al sinds 1998 specialist op het gebied van het IV-schap, eerder bij twee gemeenten (Arnhem en Lelystad) en bij adviesbureau Movares.
Wie is de installatieverantwoordelijke voor openbare verlichting?
Bij gemeenten wordt vaak gedacht dat hun aannemer (automatisch) de installatieverantwoordelijke is voor de openbare verlichting en NEN3140, maar dat is een misverstand. Daar zit vaak wel de werkverantwoordelijke, maar die heeft een andere rol (daarover later meer). Als een gemeente niets regelt, is formeel de gemeentesecretaris verantwoordelijk, maar die weet dit niet en heeft meestal ook geen relevante elektrotechnische opleiding en ervaring. De verantwoordelijkheid kan ook gedelegeerd worden aan bijvoorbeeld een afdelingshoofd, maar daarvoor geldt meestal hetzelfde.
Daardoor kan de veiligheid en het veilig werken met de elektrische installaties dus niet goed geborgd worden. In het ergste geval kan men na een verwijtbaar ongeluk persoonlijk worden vervolgd. De installatieverantwoordelijke kan een natuurlijke of een (goed gedefinieerde) rechtspersoon zijn. Schelhaas: “Dat zijn allemaal zaken om goed over na te denken, maar gemeenteambtenaren zien vaak als een berg op tegen dit dossier. Als je geen specialist bent, is dat ook best complex. Bij veel gemeenten ontbreekt vaak de kennis en de tijd om dit ‘erbij’ te doen.” Dan is het verstandig om het IV-schap (of een deel van de taken) over te laten aan een specialist.
Advies, handboek en laten overnemen installatieverantwoordelijkheid
Het NLI helpt gemeenten op verschillende manieren om de installatieverantwoordelijkheid voor openbare verlichting goed en efficiënt in te vullen. Allereerst met advies over hoe een gemeente dit goed kan organiseren. “Dat verschilt per situatie. Sommige gemeenten hebben zelf al elektrotechnici in huis die installatieverantwoordelijke kunnen zijn. Anderen laten die verantwoordelijkheid overnemen door een installatieverantwoordelijke van het NLI. Ook kan het interessant zijn om de strategische en de operationele verantwoordelijkheid te splitsen. Het strategische doet de gemeente dan zelf en het operationele deel laat de gemeenten uitvoeren door een externe specialist”, schetst Schelhaas.
Met interviews en inventarisaties bekijkt het NLI hoe het IV-schap het best kan worden ingevuld. Daarnaast kan een handboek voor de implementatie van NEN 3140 worden gemaakt voor een gemeente. Voor de implementatie van de installatieverantwoordelijkheid heeft ons adviesbureau ook een stappenplan. Tot slot zorgt het NLI ook voor de NEN3140 inspecties.
Efficiënt organiseren en laten inspecteren
Alles begint met goed advies om het IV-schap goed in te vullen. Want door de complexiteit is de aanpak van gemeenten vaak niet efficiënt. Dan geven ze bijvoorbeeld onnodig veel geld uit aan inspecties. Schelhaas: “Door onze jarenlange ervaring met inventariseren van openbare verlichting kunnen we snel inschatten waar de risico’s liggen. Door het nemen van goede steekproeven kunnen dan mogelijk hoge kosten worden voorkomen.”
Taken installatieverantwoordelijke en werkverantwoordelijke
Naast een (of meer) installatieverantwoordelijke(n) bij de gemeente is er voor de uitvoering van werkzaamheden aan de elektrische installaties ook een werkverantwoordelijke (WV’er, bij de aannemer). Deze WV’er en de IV’er hebben ieder hun eigen taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden. Als het NLI van een gemeente een aanwijzing WV’er krijgt, kunnen onze specialisten personeel van de gemeente ook instructies geven zodat medewerkers van bijvoorbeeld de calamiteitendienst veilig kunnen werken.
Belangrijke taken en verantwoordelijkheden van de installatieverantwoordelijke:
- Veiligheid van elektrische installaties & arbeidsmiddelen: door (laten) inspecteren en tijdig herstel van gebreken.
- Opzetten toegangsregeling voor ruimten met elektrisch gevaar.
- Procedures vaststellen voor de bediening.
- Goedkeuren van plannen (niet de werkrisico’s).
- Ingebruikname van de installatie, na werkzaamheden (hoeft IV-er niet zelf te doen)
Belangrijke taken van de werkverantwoordelijke:
- Verantwoordelijkheid voor veilige uitvoering werkzaamheden.
- Instructies en toezicht op uitvoering.
- Kiezen juiste personen voor de uitvoering.
Heeft u nog vragen?
Wilt u meer weten over de installatieverantwoordelijkheid of de ondersteuning die het NLI hierbij kan bieden? Stuur gerust vrijblijvend een e-mail naar: roeland.schelhaas@nederlandslicht.nl
Beleidsplannen opstellen
Het NLI helpt gemeenten bij het opstellen van beleidsplannen voor straatverlichting en openbare verlichting. Wij zorgen voor een gedegen en strak omlijnd beleidsplan met heldere doelen. Onze kracht licht in het schrijven van beleidsplannen met beknopte teksten en degelijke (financiële) onderbouwingen.
Installatieverantwoordelijkheid
De installatieverantwoordelijkheid voor openbare verlichting en veiligheidskeuringen (NEN 3140) vallen sinds 2012 onder de verantwoordelijkheid van gemeenten en andere beheerders van straatverlichting. Goed management en beheer van openbare verlichting zijn hierdoor extra belangrijk geworden.